Kansarka dhuunta

Waa maxay kansarka cunaha?

Kansarka dhuunta waxaa loola jeedaa burooyinka kansarka ee ka soo baxa dhuuntaada (pharynx), sanduuqa codka (larynx) ama qumanka.

Cunahaagu waa tuubo muruq ah oo ka bilaabata sankaaga gadaashiisa kuna dhamaata qoortaada. Kansarka dhuunta wuxuu inta badan ka bilaabmaa unugyada fidsan ee ku xidhan gudaha cunahaaga.

Sanduuqa codkaagu waxa uu fadhiyaa meel ka hoosaysa dhuuntaada waxana uu sidoo kale u nugul yahay kansarka dhuunta. Sanduuqa codku waxa uu ka samaysan yahay carjawda waxana ku jira xadhkaha codka ee gariira si ay cod u sameeyaan marka aad hadlayso.

Kansarka dhuunta ayaa sidoo kale saameyn kara qaybta carjawda (epiglottis) ee daboolka u ah dhuumahaaga dabaysha. Kansarka qumanka, oo ah nooc kale oo kansarka cunaha ah, wuxuu saameeyaa qumanka, kuwaas oo ku yaal dhabarka dhuunta.

Waa maxay astaamaha kansarka cunaha?

Calaamadaha iyo astaamaha kansarka cunaha waxaa ka mid noqon kara:

• Qufac
• Isbedelada ku yimaad codkaaga, sida xabeeb ama in aanu si cad u hadlin
• Dhibaato liqid
• Dhego xanuun
• Buruq ama nabar aan bogsanayn
• Cune xanuun
• Miisaanka oo luma

Maxay yihiin sababaha kansarka cunaha?

Kansarka dhuunta wuxuu dhacaa marka unugyada cunahaagu ay yeeshaan isbedelo hidde-side ah. Isbeddelladani waxay keenaan unugyadu inay u koraan si aan la xakamayn karin oo ay u sii noolaadaan ka dib marka unugyada caafimaadka qabaa ay sida caadiga ah dhintaan. Unugyada urursan waxay samayn karaan a buro dhuuntaada.

Waa maxay noocyada kansarka cunaha?

Kansarka dhuunta waa erey guud oo khuseeya kansarka ka soo baxa dhuunta (kansarka hunguriga) ama sanduuqa codka (kansarka laryngeal). Cunaha iyo sanduuqa codka ayaa si dhow isugu xiran, iyadoo sanduuqa codku uu ku yaal meel ka hooseysa dhuunta.

Inkasta oo kansarka dhuunta intooda badani ay ku lug leeyihiin isla noocyada unugyada, ereyo gaar ah ayaa loo isticmaalaa in lagu kala saaro qaybta cunaha ee uu kansarku ka yimid.

• Kansarka Nasopharyngeal wuxuu ku bilaabmaa nasopharynx - qaybta hungurigaaga sanka gadaashiisa.
• Kansarka Oropharyngeal wuxuu ku bilaabmaa oropharynx - qaybta hungurigaaga midig afkiisa gadaashiisa oo ay kujiraan qumankaaga.
• Cudurka 'Hypopharyngeal cancer' (kansarka laryngopharyngeal) wuxuu ka bilaabmaa hypopharynx (laryngopharynx) - qaybta hoose ee hungurigaaga, waxyar oo ka hooseeya hungurigaaga iyo dabaysha.
• Kansarka Glottic wuxuu ku bilaabmayaa xargaha codka.
• Kansarka supraglottic wuxuu ka bilaabmaa qaybta sare ee cunaha waxaana kujira kansar saameeya epiglottis, taas oo ah gabal carjaw ah oo cunnada ka xiraya inuu aado mashiinkaaga dabaysha.
• Kansarka Subglottic wuxuu ka bilaabmaa qeybta hoose ee sanduuqa codkaaga, oo ka hooseeya xadhkahaaga codka.

Maxay yihiin sababaha halista ah ee kansarka cunaha?

Waxyaabaha kordhin kara halista kansarka cunaha waxaa kamid ah:

• Isticmaalka tubaakada, oo ay ku jiraan sigaar cabidda iyo tubaakada la calaaliyo
• Isticmaalka aalkolada xad dhaafka ah
• Fayraska galmada lagu kala qaado oo la yiraahdo human papillomavirus (HPV)
• Cunto aan lahayn miraha iyo khudradda
• Cudurka dib-u-ceshadeynta Gastroesophageal (GERD)

Sidee lagu ogaadaa kansarka cunaha?

Waxyaabaha soo socda ayaa ah qaababka lagu ogaado cudurka kansarka cunaha:

• Isticmaalidda baaxad si aad ugu dhowaato dhuuntaada. Dhaqtarkaaga waxaa laga yaabaa inuu isticmaalo baaxad iftiin gaar ah leh (endoscope) si uu si dhow ugu fiiriyo cunahaaga inta lagu jiro howsha loo yaqaan endoscopy. Kamarad yar oo ku taal dhamaadka endoscope-ka ayaa sawirro u gudbinaysa shaashad fiidiyoow ah oo uu takhtarkaaga ka fiirinayo calaamadaha cilladaha aan caadiga ahayn ee cunahaaga. Nooc kale oo baaxad leh (laryngoscope) ayaa lagu dhex ridi karaa sanduuqaaga codka. Waxay isticmaashaa muraayadaha weyneeya si ay uga caawiso dhakhtarkaaga inuu baaro xadhkahaaga codka. Nidaamkan waxaa loo yaqaan 'laryngoscopy'.
• Ka qaadista muunad unug ah si loo baaro. Haddii cillado aan caadi ahayn laga helo inta lagu jiro endoscopy ama laryngoscopy, dhakhtarkaaga ayaa mari kara aaladaha qalliinka illaa baaxadda si loo soo qaado shaybaarka unugyada (biopsy) Muunadda waxaa loo dirayaa shaybaar si loo baaro. Dhakhtarkaagu wuxuu kaloo dalban karaa muunad qanjiro bararsan iyadoo la adeegsanayo farsamo loo yaqaan himilada-cirbadda wanaagsan
• Imtixaanada Imtixaanka. Tijaabooyinka sawirka, oo ay ku jiraan raajo, sawir-koombayuutar (CT), imtixaanka magnetka magnetic (MRI) iyo positron emission tomography (PET), ayaa laga yaabaa inay ka caawiyaan dhakhtarkaaga inuu ogaado inta uu le'eg yahay kansarkaaga oo ka baxsan dusha sare ee cunahaaga ama sanduuqa codka.

Sidee loo daweeyaa kansarka cunaha?

Fursadahaaga daaweynta waxay ku saleysan yihiin arrimo badan, sida goobta iyo heerka kansarka cunahaaga, nooca unugyada ku lug leh, caafimaadkaaga guud, iyo dookhaaga shaqsiyeed. Kala hadal faa'iidooyinka iyo halista mid kasta oo ka mid ah xulashooyinkaaga dhakhtarkaaga. Si wada jir ah ayaad u go'aansan kartaan nooca daaweynta ee adiga kugu habboon.

Daweynta shucaaca

Daaweynta shucaaca waxay isticmaashaa laydh tamar sare leh oo laga helo ilaha sida raajada iyo protons si ay shucaaca u gaadhsiiso unugyada kansarka, taasoo keenta inay dhintaan.

Daawaynta shucaaca waxay ka iman kartaa mishiin wayn oo ka baxsan jidhkaaga (shucaac dibadda ah), ama daawaynta shucaaca waxay ka iman kartaa abuur shucaac ah oo yaryar iyo fiilooyinka la gelin karo gudaha jidhkaaga, meel u dhow kansarkaaga (brachytherapy).

Kansarrada cunaha ee marxaladda hore, daawaynta ilaysku waxay noqon kartaa daawaynta kaliya ee lagama maarmaanka u ah. Kansarrada cunaha ee aadka u horumaray, daawaynta shucaaca waxa lagu dari karaa kiimoterabi ama qalliin. Kansarrada cunaha ee aadka u horumaray, daawaynta shucaaca ayaa laga yaabaa in loo isticmaalo si loo yareeyo calaamadaha iyo calaamadaha oo ay ku raaxaysato.

Qalliinka

Noocyada qalliinka ee laga yaabo inaad tixgeliso inaad ku daaweyso kansarka cunaha waxay kuxirantahay goobta iyo heerka kansarkaaga. Ikhtiyaarrada waxaa ka mid noqon kara:

• Qalliinka kansarka cunaha ee marxaladda hore. Kansarka dhuunta oo ku kooban dusha sare ee cunaha ama xadhkaha codka waxaa lagu daaweyn karaa qalliin iyadoo la isticmaalayo endoscopy. Dhakhtarkaaga ayaa laga yaabaa inuu geliyo endoscope maran hungurigaaga ama sanduuqaaga codka ka dibna u gudbiyo qalab qalliin oo gaar ah ama leysarka baaxadda. Adoo adeegsanaya qalabkan, dhakhtarkaagu wuu xoqi karaa, goyn karaa ama, marka laga hadlayo laysarka, wuxuu uumi karaa kansarro aad u sarreeya.
• Qalliin si looga saaro dhammaan ama qayb ka mid ah sanduuqa codka (laryngectomy). Burooyinka yaryar, dhakhtarkaaga ayaa laga yaabaa inuu ka saaro qaybta sanduuqaaga codka ee kansarku saameeyo, isaga oo ka tagaya inta ugu badan sanduuqa codka intii suurtagal ah. Dhakhtarkaagu wuxuu awoodi karaa inuu ilaaliyo awoodaada hadalka iyo neefsashada si caadi ah.Burooyinka waaweyn ee balaaran, waxaa laga yaabaa inay lagama maarmaan noqoto in laga saaro sanduuqaaga codka oo dhan. Maskaxdaada dabaysha ayaa markaa lagu dhejiyaa dalool (stoma) cunahaaga ah si ay kuugu oggolaato inaad neefsato (tracheotomy). Haddii cunaha oo dhan laga saaro, waxaad haysataa dhowr fursadood oo aad ku soo celin karto hadalkaaga. Waxaad la shaqeyn kartaa khabiir ku takhasusay hadalka si aad u barato inaad ku hadasho sanduuqaaga codka la'aan.
• Qalliin si looga saaro qayb ka mid ah cunaha (pharyngectomy). Kansarrada yar yar ee hungurigu waxay u baahan karaan inay ka soo saaraan oo keliya qaybo yar oo cunahaaga ah inta lagu jiro qalliinka. Qaybaha lagaa saaray dib ayaa loo dhisi karaa si laguugu ogolaado inaad si caadi ah u liqdo cuntada Qalliinka looga saarayo cunaha intiisa badan badanaa waxaa kujira ka saarida sanduuqaaga codka sidoo kale. Dhakhtarkaagu wuxuu awood u yeelan karaa inuu dib u dhiso dhuuntaada si uu kuugu oggolaado inaad liqdo cuntada.
• Qaliinka lagaga saarayo qanjidhada kansarka (lymph nodes)qoorta oo kala go'a). Haddii kansarka dhuunta wuxuu ku faafay qoto dheer qoortaada, dhakhtarkaagu wuxuu kugula talin karaa qaliin si looga saaro qaar ama dhammaan qanjidhada qanjidhada si loo eego inay ku jiraan unugyada kansarka.

Qalliinku wuxuu leeyahay halis dhiig-bax iyo infekshan. Dhibaatooyinka kale ee suurtagalka ah, sida hadalka oo adkaada ama wax liqidda, waxay ku xirnaan doontaa nidaamka gaarka ah ee aad marto.

Chemotherapy

Chemotherapy waxay isticmaashaa daawooyin lagu dilo unugyada kansarka.

Chemotherapy waxaa badanaa loo isticmaalaa daawaynta shucaaca ee daaweynta kansarka cunaha. Dawooyinka kemotherabi qaarkood ayaa unugyada kansarka ka dhiga kuwo aad ugu nugul daaweynta shucaaca. Laakin isku darka kemotherabi iyo daawaynta ilaysku waxay kordhisaa waxyeelada labada daawaba.

Kala hadal dhakhtarkaaga dhibaatooyinka ay u badan tahay in aad la kulanto iyo in daawaynta la isku daray ay ku siin doonaan faa'iidooyin ka miisaan culus saamayntaas.

Daaweynta daroogada la beegsado

Daawooyinka la bartilmaameedsado waxay daaweeyaan kansarka dhuunta iyagoo ka faa'iidaysanaya cilladaha gaarka ah ee unugyada kansarka kuwaas oo hurinaya koritaanka unugyada.

Tusaale ahaan, dawada Cetuximab (Erbitux) waa daawaynta la beegsaday ee loo oggolaaday in lagu daweeyo kansarka cunaha xaaladaha qaarkood. Cetuximab waxay joojisaa ficilka borotiinka laga helo noocyo badan oo unugyo caafimaad qaba, laakiin aad ugu badan noocyada unugyada kansarka cunaha qaarkood.

Daawooyinka kale ee la beegsaday ayaa la heli karaa waxaana lagu daraaseeyaa kuwo kale oo badan oo tijaabo caafimaad ah. Daawooyinka la bar tilmaameedsado waxaa loo isticmaali karaa kaligaa ama marka lagu daro kiimoterabiga ama daaweynta shucaaca.

Baxnaaninta ka dib daaweynta

Daaweynta kansarka cunaha badanaa waxay keentaa dhibaatooyin u baahan kara inay la shaqeeyaan khabiiro takhasus leh si ay dib ugu helaan awooda wax liqida, cunida cunnooyinka adag iyo la hadalka. Inta lagu jiro iyo kadib daaweynta kansarka cunaha, dhakhtarkaaga ayaa laga yaabaa inuu kaa raadsado caawimaad:

• Daryeelka furitaanka qalliinka ee hungurigaaga (stoma) haddii aad lahayd tracheotomy
• Dhibaatooyinka cunista
• Dhibaatooyinka liqidda
• Adkaysi iyo xanuun qoortaada ah
• Dhibaatooyinka hadalka